İŞ SÖZLEŞMELERİNE İLİŞKİN HAKSIZ FESİHTE TAZMİNAT VE CEZAİ ŞART
Cezai şart, Türk Borçlar Kanunu’nun 178. maddesi uyarınca, tarafların sözleşmeye aykırı davranmaları durumunda ödenecek tazminat miktarını önceden belirleyen bir düzenlemedir. Bu şart, sözleşmenin ihlali halinde zararın ispatını kolaylaştırır ve alacaklı tarafa karşı yükümlülüğün somutlaşmasını sağlar. Türk Borçlar Kanunu’nun 179. maddesinde ise ifa yerine cezai şart yahut ifayla birlikte cezai şart öngörülerek farklı şekillerde cezai şart getirmenin mümkün olduğu hükme bağlanmıştır.
Pekçok sözleşmede olduğu gibi iş sözleşmelerinde de cezai şart konulmasının önünde herhangi bir engel yoktur. Ancak getirilen kararın eşitliğe ve hakkaniyete uygun olması gerekmektedir. Bu nedenle işverenin tek taraflı iradesi ile sözleşmeye eklenen yahut ayrı bir sözleşme olarak düzenlenen ve işçiye dayatılan tek taraflı cezai şartlar geçerli kabul edilmeyecektir.
İş sözleşmesinde işçi zayıf taraf olarak görülmektedir. Bu nedenle İş sözleşmelerine konulan cezai şartların geçerliliği belirlenirken işçi ve işveren açısından karşılıklı olup olmaması hususu önem teşkil etmektedir. Öngörülen cezai şart, yalnızca işçi aleyhine düzenlenmiş ise bu cezai şartın işçiyi bağlamayacağı, karşılıklı olarak öngörülen cezai şartların geçerli olarak kabul edileceği Türk Borçlar Kanunu madde 420’de “Hizmet sözleşmelerine sadece işçi aleyhine konulan ceza koşulu geçersizdir.” şeklinde ve Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarında ele alınmıştır. Bu itibarla, hizmet sözleşmelerine sadece işçi aleyhine konulan cezai şartların geçersiz, işçi lehine konulan cezai şartların ise geçerli olduğu kabul edilmektedir.
Belirli Süreli İş Sözleşmelerinde Cezai Şart
İş Kanunu madde 11’de belirli süreli iş sözleşmesi “Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir.” şeklinde tanımlanmaktadır. Buna göre belirli süreli iş sözleşmesi tarafların belirli bir süre karşılığında iş ilişkisi kurmasını sağlayan bir sözleşmedir.
Belirli süreli iş sözleşmesinde cezai şart, sözleşmenin ihlali durumunda tarafların karşılıklı olarak ödemekle yükümlü olduğu tazminatı ifade eder. Cezai şart, sözleşmenin ihlal edilmesi durumunda uygulanabilir.
Sözleşmenin feshi nedeniyle uğranılan zararın cezai şart miktarından daha az olması hukuki durumu değiştiremez.
Belirsiz Süreli İş Sözleşmelerinde Cezai Şart
Cezai şart koşulu “sözleşmenin süresinden önce feshedilmesi” gerekçesine bağlandığı takdirde, bu durumun belirsiz süreli iş sözleşmelerine uygulanması mümkün değildir. Çünkü belirsiz süreli iş sözleşmelerinde, akdedilen iş sözleşmesinin ne zaman sonlanacağı konusunda bir tarih öngörülmemektedir. Belirsiz süreli iş sözleşmelerinde genellikle işçiye verilen eğitim karşılığında cezai şart öngörülmektedir.
Eğitim Karşılığı Cezai Şart
İşverenler, çalışanlarından daha fazla verim almak adına genellikle iş sözleşmesinden kaynaklanan hizmet fiili başlamadan önce işçilerine eğitim olanakları sunmaktadır. Haklı olarak işveren, eğitim için finansal kaynaklarını kullandığı işçinin eğitimi aldıktan sonra iş akdini sonlandırması kaygısı yaşamaktadır. Bu durumun engellenebilmesi için ise verilen eğitimin karşılığı olarak cezai şart uygulaması iş akdine eklenmektedir. Söz konusu cezai şart yalnızca işçi aleyhine olsa dahi işveren eğitim vererek işçi karşısında herhangi bir yükümlülük altına girmediğinden tamamen yasaldır.
Eğitim karşılığı cezai şart ile, işçilerin eğitimlerini tamamladıktan belli bir süre sonra aynı işverene bağlı olarak iş akdinden kaynaklanan yükümlülüğünü yerine getirmesi teminat altına alınmıştır. Buna göre eğitim alan işçi, öngörülen süre dolmadan iş sözleşmesini haklı nedene dayanarak feshetmemişse ceza koşulunu ödemek zorunda kalacaktır.
Asgari Süreli İş Sözleşmesinde Ceza Koşulu
Asgari süreli iş sözleşmesi; taraflarca, normal şartlar altında sözleşmenin belirlenen süreye kadar feshedilemeyeceği yönündeki iradelerinin uyuşması şeklinde ortaya çıkan bir sözleşme tipidir. Belirli bir süreye bağlanmamış iş sözleşmesine, asgari bir süre koşulu getirilmektedir. Asgari süreli sözleşmelerde cezai şart konulamayacağı yönünde bir düzenleme bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu tür iş sözleşmelerinde, cezai şart içeren hükümler, karşılıklılık prensibinin bulunması halinde kural olarak geçerlidir.
İş Hukukunda Cezai Şartın Geçerlilik Koşulu
1-Cezai şart kanuna, ahlaka, kişilik haklarına aykırı yahut imkansız olmamalıdır.
2-Asıl sözleşmenin geçerli bir şekilde kurulmuş olması gerekmektedir.
3-Karşılıklılık esasına uygun olarak eklenmiş olması gerekmektedir.
4-Cezai şartın hakkaniyete göre belirlenmesi gerekir.
Cezai Şartın Yer Aldığı Bir İş Sözleşmesini Feshetme
Belirli süreli iş sözleşmelerinde, sözleşmeyi haklı nedene dayanmaksızın iş sözleşmesini fesheden işçi, cezai şartı ödemek durumunda kalacaktır. Bu durumda işçinin iş sözleşmesini feshetmesi nedeni ile işveren zarara uğramasa dahi işçi cezai şartı ödemek durumundadır. Bu durumda dikkat edilmesi gereken en önemli durum işçinin iş sözleşmesini haklı bir nedene dayanarak feshetmemiş olmasıdır. Sözleşmeyi haklı nedenle fesheden tarafın cezai şart talebinde bulunması mümkün olabilir.
Cezai Şart ile Birlikte Tazminat Talebi
Kural olarak cezai şartın yanında diğer tazminat kalemlerinin talep edilmesi genel anlamda mümkün değildir. Ancak bu durumun istisnaları da mevcuttur. Türk Borçlar Kanunu madde 180’e göre uğranılan zarar miktarının, ceza koşulunda yer alan miktardan fazla olması durumunda, arta kalan kısım için tazminat miktarının talebi mümkündür. Bu durumda da zarara uğradığını iddia eden kişi, zarara uğradığını ve zararın miktarını ispat etmek durumundadır. Şayet tazminat talebinde bulunan kişi zarara uğradığını ispat edemezse cezai koşulun miktarında herhangi bir değişiklik yapılmaz.
Her ne kadar cezai şartın yanında diğer tazminat alacaklarının talep edilmesi mümkün olmasa da işçilerin cezai şart yanında kıdem tazminatı alma hakları doğabilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, cezai şart koşulunun teminat altına aldığı haklardır.
İhbar tazminatı ise genellikle işçiye ekonomik öngörü ve fevri kararlara karşı koruma sağlamak amacıyla öngörülen bir tazminat olduğundan bahisle ceza koşulu ile birbirinden farklı haklar teminat altına alınır. Bu nedenle de ihbar tazminatı ve ceza koşulu alacağı birlikte talep edebilir.
Yorum yaz